تاریخچه سفال گری

سفالگری یا کوزه گری ایرانی سابقه طولانی در تاریخ ایران دارد. سفالگری یکی از اولین و مهم ترین اختراع‌های ساخته شده توسط انسان است. برای مورخان و باستان شناسان از مهم ترین مظاهر هنری است. باستان شناسان از راه سفالگری با شرایط اجتماعی و اقتصادی یک دوره یا یک منطقه آشنا می‌شوند. با مطالعه سفال‌ها در مورد زندگی، دین مردم و تاریخ٬روابط اجتماعی و نگرش جامعه را نسبت به همسایگان تفسیر می‌کنند

ساخت سفال در ایران دارای سابقه ای طولانی و درخشان است. با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص کشور ایران، که در محل تقاطع تمدن‌های باستانی و در مسیرهای کاروان‌های مهم واقع است، تقریباً در هر بخشی از ایران، در زمان‌های مختلف درگیر ساخت سفال بوده‌اند. با این حال، حفاری‌های اخیر و تحقیقات باستان شناسی نشان داد که چهار منطقه عمده در تولید سفال در فلات ایران وجود دارد: بخش نخست شامل غرب کوه‌های زاگرس و نواحی لرستان است. بخش دوم شامل نواحی جنوب دریای خزر است که استان‌های گیلان و مازندران را در بر می‌گیرد. این دو منطقه نخستین نواحی در فلات ایران بوده‌اند که سفالگری را آغاز نموده‌اند. بخش سوم شامل شمال غرب کشور و نواحی آذربایجان را شامل می‌شود. بخش چهارم در جنوب شرقی است و استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان را شامل می‌شود. افزون بر این ۴ منطقه نواحی کویری ایران را نیز می‌توان به آن اضافه کرد که قدمت ساخت سفال در آن به ۸ هزار سال پیش از میلاد بر می‌گردد.

نکاتی در مورد این هنر دیرین

سفال یکی از قدیمی‌ترین ساخته‌های دست بشر است که در تمام طول عمر وی از قدیمی‌ترین ایام تاکنون مورد استفاده قرار گرفته‌است. به این جهت درگاهنگاری دورانهای پیش از تاریخ نقش مهمی دارد. ساخت سفال با گذشت زمان به نسبت تغییر فرهنگهای پیش از تاریخی و تجربه اندوزی اقوام بشری از نظر جنس، فرم، رنگ و نقش دچار تغییراتی چشمگیر شده‌است. این تغییرات عاملی تعیین کننده در تقسیم بندی انواع سفالهای پیش از تاریخی و بعد از آن در مورد چگونگی ساخت اولین سفال بدست انسان نظرات مختلفی ارائه شده‌است. عده‌ای ریشه سفال را در صنعت سبد بافی می‌دانند و معتقدند برای اولین بار گلهای اندود کننده کف سبدهای گیاهی پس از خشک شدن و یا قرار گرفتن در آتش و سوختن چوبهای سبد، الهام بخش سفال سازی بوده است. عامل پیدایش صنعت سفال سازی هر چه باشد در این مورد شکی نیست که سفالهای اولیه دست ساز و خشن و ماده چسبندگی آنها شن و گیاهان خرد شده بود است.

در حدود ده هزار سال پیش که انسان‌های ساکن بین النهرین زندگی غار نشینی و دوران جمع آوری غذا را پشت سر گذارده و به دوران تولید غذا شروع نموده بودند و در پهنه دشت بصورت اجتماعات اولیه کشاورزی مستقر شده بودند، تمدنی را بوجود آوردند که از مشخصات آن ساخت سفال‌های ظریف و زیبای نخودی و قرمز رنگ است. این تمدن همراه با خصوصیات دیگر آن در این منطقه شکوفا گردید و به تدریج در دنیای پیش از تاریخ در منطقه وسیعی گسترش یافت. آثار و بقایای این نوع سفال از شرق دریای مدیترانه تا دره رود سند در حفاری‌های باستان‌شناسی در مناطق باستانی آشکار گردیده‌است.

یکی از سنت‌های مشخص سفالگری فلات ایران سفال قرمز رنگ منقوش است که در طول هزاره‌های ششم و پنجم ق. م. در حاشیه کویر در فلات مرکزی ایران شکل گرفت و متداول شد. این سفال‌ها دست ساز و برنگ قرمز و دارای خمیری مخوط با پودر شن یا گیاهان خرد شده است. این نوع سفال طی حفریات باستان‌شناسی از محوطه‌های باستانی چشمه علی، قره تپه شهریار، اسماعیل آباد، تپه زاغه، سیلک و حصار شناسایی شده‌اند.

«در این محل (سیلک کاشان) ظروف سفالین قرمز رنگی نیز پیدا کرده‌اند که از لحاظ صنعت نسبت به ظروف پیش تا حدی کامل‌تر به نظر می‌آید و معلوم می‌شود که آنها را در کوره‌های ابتدایی می‌ساختند. در هزاره چهارم پیش از میلاد مردم دشت‌نشین فلات ایران در کار زندگی پیشرفت بیشتری کردند. در قریه سیلک نموداری از آن وجود دارد، ساکنین این محل ظروف سفالین ظریف می‌ساختند و تصویر پرندگان و حیوانات وحشی را بر روی آن‌ها با رنگ سیاه منقوش می‌کردند و به تدریج این ظروف شفاف‌تر و شکل آن‌ها منظم‌تر شد،از این‌جا می‌توان حدس زد که مردم آن ناحیه جهت انجام این عمل به اختراع چرخ نائل شده بودن، چرخ آن‌ها تخته باریکی بوده است که بر زمین می‌گذاشته‌اند و آن‌را با دست می‌چرخاندند و به این ترتیب به ظروف خود شکل زیباتری می‌دادند. تاکنون شبیه این‌گونه ظروف در هیچ‌یک از کشورهای آن دوران به دست نیامده است. چنین میتوان نتیجه گرفت که ایرانیان در این صنعت سرآمد اقوام دیگر بودند و شاید اختراع مزبور ویژه آن‌ها باشد. از ظروف سفالینی که در سیلک به دست آمده است تصاویر بز کوهی و اسب و خورشید و همچنین اشکال هندسی فراوان دیده می‌شود و از این اکتشافات نتیجه می‌گیریم که با وجود آنکه آهن ومفرغ در تهیه آلات و ادوات گوناگون به کار می‌رفته است صنایع کوزه‌گری و سفال‌سازی رونق خود را حفظ کرده است.»^[۱]

مهم‌ترین تحمل در صنعت سفالگری که این صنعت را به کلی دگرگون ساخت اختراع چرخ سفالگری است که در هزاره چهارم ق. م. اتفاق افتاده سفالگران ابتدا از چرخهای کند گردش یا بطئی استفاده کرده و سپس به چرخهای پرسرعت و تند گردش که امروز نیز مورد استفاده کارگاه‌های سفالگری سنتی است دست یافتند.

از اوائل هزاره سوم ق. م. نوع دیگری سفال از مناطق شمال فلات ایران به سمت داخل فلات نفوذ می‌کند که به سفال خاکستری معروف است. این نوع سفال چرخساز می‌باشد و از نظر سبک ساخت و تزیینات تحت تأثیر ظروف فلزی هم عصر خود قرار گرفته‌است. سفال خاکستری با تکنولوژی بالا و در کوره‌ای مخصوصی که سفالگر بخوبی در آن کنترل حرارت و میزان اکسیداسیون فعال را اعمال می‌کرده‌است پخته شده‌اند. فرهنگ سفال خاکستری از اوائل هزاره سوم ق. م. در مناطق باستانی یانیک تپه اردبیل، تورنگ تپه گرگان، تپه حصار دامغان شناسایی شده‌است. سفال خاکستری براق در طول عصر آهن یعنی از اواسط هزاره دوم ق. م. به بعد در اکثر نقاط فلات ایران گسترش یافت و در همین دوره به اوج زیبائی، ظرافت و پیشرفت تکنیکی در ساخت و پخت و و تزیین رسید. از نیمه‌های هزاره اول ق. م. با رونق فلزکاری صنعت سفالگری رو به افول می‌رود به طوری که در دوران تاریخی سفالهای ساخته شده، عمدتاً بسیار خشن و بدون نقش هستند و از ظرافت سفالهای پیش از تاریخی خبری نیست.

آموزشگاه اریکه ایرانیان در نوشهر و چالوس

درباره کلاسهای آموزشی مقدماتی تا پیشرفته:

هرکلاس شامل ۱۰ نفر هنرجو است که با هریک بصورت جداگانه کار می شود،در واقع در هرکلاس هر هنر جو ترم و جلسه مربوط به خود را دنبال می کند و از لحاظ آموزشی تداخلی بین آموزش هنرجویان وجود ندارد:
به همین جهت زمان شروع ترم همزمان با ثبت نام هر فرد می باشد.هر ترم از ۱۲ جلسه ۳٫۵ ساعته تشکیل شده که با توجه به شرایط خاص برگزاری کلاسها هر هنرجو می تواند در طول هفته بسته به زمان و برنامه ریزی خود از یک تا چندین جلسه در کلاس شرکت کند.

ساعات برگزاری کلاسها:
صبحها: ۹ تا ۱۲٫۳۰
عصرها : ۱۶ تا۱۹٫۳۰ (بجز پنج شنبه ها که از ساعت ۱۴٫۳۰ تا ۱۸ می باشد)

دوره های آموزشی :
دوره آموزشی این مرکز شامل ۵ ترم و هر ترم ۴۲ ساعت آموزش عملی می باشد.

شهریه ها:

ترم دوم: ۲۵۰۰۰۰ تومان

بقیه ترم ها: ۲۳۰۰۰۰ تومان

ترم های پنجگانه

ترم یک: شامل ۳ روش دستی است که عبارتند از:
۱- روش انگشتی یا شصتی: این روش ابتدایی ترین روشی است که انسان جهت ساخت احجام سفالین از آن سود جسته است. در این روش انگشتان سفالگر اصلی ترین ابزار برای شکل دهی به خمیرگل می باشد.
۲- روش ورقه ای یا صفحه ایی : این روش بیشتر برای ساخت ظروف و اشکال سفالینی به کار میرود که فرمی هندسی داشته و در اصطلاح زاویه دارند مانند مکعب این روش یکی از متنوع ترین شیوه ها دستی است که به هنرمند امکان خلق آثار بسیار پیچیده را می دهد.
۳- روش فیتله ایی یا لوله ایی: در این روش ظروف از روی هم قرارگرفتن لوله های باریک یا ضخیم گل شکل می گیرند. این روش بویژه برای ساخت ظروف بسیار بزرگ کاربرد دارد

ترم دوم: چرخ کاری:
این ترم شامل کار با چرخ سفالگری است. در این دوره آموزشی هنرجو توانایی ساخت و تراش انواع ظروف بر روی چرخ سفالگری را با شیوه ای بسیار ساده و تدوین شده فرا میگیرد. قابل ذکراست که متد آموزش ما در این ترم الهام گرفته از کار سفالگران زبردست شهرضایی است که در مقایسه با روش سفالگران سایر مناطق از راهکارهای ساده تر جهت ساخت ظروف بر روی چرخ سفالگری بهره می برند که این خود کمک شایانی درجهت تسریع زمان یادگیری است

ترم سوم: نقش برجسته های سفالین:
در این ترم ساخت،پرداخت،پخت،نصب،درزگیری وپتینه نقش برجسته های سفالین آموزش داده می شود.
سعی ما بر این است که هنر جو در این دوره با آفرینش تابلوهای دوبعدی ازخمیرگل و آشنایی با انواع تکنیکهای متداول در این شیوه (از جمله آشنایی با:نقوش سنتی مانند گل و مرغ و نیز شناخت عمیق (پرسپیکتیو)
درک ظرایف پرتره(چهره)،فیگور(انسان و حیوان)،خط و خوشنویسی و …) به تمامی فنون رایج نقش برجسته دست یابد.

ترم چهارم: مشبک کاری
این آموزشگاه از اولین پیشگامان آموزش هنرمشبک کاری بر روی ظروف سفالین است، اهمیت کار بویژه در این نکته نهفته است که برخلاف سایر مراکزی که بعد از ما رو به آموزش مشبک کاری آوردند، ظروف سفالینی که ما به عنوان زیرکار انتخاب میکنیم ساخته شده از گل رس می باشد نه از گل سرامیک، هنرجو در این ترم آموزشی انواع تکنیکهای مشبک کاری و دکور بروی ظروف سفالین را با در نظر گرفتن، کاربرد این ظروف (تزئینی و مفهومی) فرامی گیرد.