6- ضرب المثل تربتی؛ خر پیر و افسار رنگین
تا به امروز کتاب‌هایی چند زمینه‌ی ادبیات گویشی تربت حیدریه چاپ شده است. اولین این کتاب‌ها کتابی بود به نام ادبیات شفاهی روستاهای تربت حیدریه تالیف آقای محمدرضا خوشدل که بخش‌های مختلفی داشت و یکی از این بخش‌ها ضرب‌المثل‌ها بود. کتابی هم جناب دکتر محمد رشید نوشته‌اند با نام فرهنگ عامه تربت حیدریه و در این کتاب بخشی به ضرب‌المثل‌ها پرداخته است. در کتاب خدی خدای خودم استاد قهرمان هم هرچند بخشی به ضرب المثل اختصاص ندارد اما در خلال ابیاتِ استاد گاه گاه به ضرب‌المثل‌هایی برمی‌خوریم که در واژه نامه‌‌ی کتاب به آن‌ها اشاره شده است. از این‌ها گذشته در آرشیو همین وبلاگ تا امروز حدود 150 شعر محلی تربت در طول چهار سال گذشته جمع‌آوری شده است که در هر شعر به چند ضرب‌المثل برخواهیم خورد. این‌ها منابع من خواهند بود در نوشتن ضرب‌المثل‌های تربتی. دیگر این‌که پدر و مادر من تربتی بوده‌اند و من هم حدود 15 سال است در تربت حیدریه زندگی می‌کنم و هر روز در برخوردم با مردم ضرب‌المثل‌هایی شنیده و خیلی از آن‌ها را نوشته‌ام. مراد من از این بخش، ضرب‌المثل‌های گویشی است و نه ضرب‌المثل‌هایی که در تمام کشور کاربرد دارند و در تربت به لهجه‌ی تربتی گفته می‌شود. پس در این بخش تنها سعی خواهم کرد ضرب‌المثل‌هایی را بیاورم که تنها مختص تربت حیدریه است و در دیگر نقاط کشور به کار نمی‌روند. البته این نکته را هم در نظر داشته باشید که هرچه با دقت ضرب المثل‌ها را مورد بررسی قرار داد، نمی‌شود به طور قطع آن را محدود به محدوده‌ی جغرافیایی خاصی کرد و دوستان خواننده مرا متهّم به سرقت ضرب‌المثل‌های نقاط دیگر کشور و یا کشورهای دیگر نکنند. تنها سعی خواهم کرد و سعی خواهم کرد ضرب‌المثل‌های تربتی را بیابم و در این بخش بیاورم. البته روشن است که از کمک شما بی‌نیاز نیستم و شما دوستان خواننده هم می‌توانید ضرب‌المثل‌های تربتی را برایم ارسال کنید و هم مرا در نوشتن معنی و مراد ضرب‌المثل راهنمایی کنید.
خَرِ پیر و اُوسارِ رِنگی
این ضرب‌المثل گزنده یعنی «خر پیر و افسار رنگی» را در مواقعی به کار می‌برند که بخواهند بگویند فلان چیز برازنده‌ی فلان سن و سال نیست. در جوامع سنتی و محیط‌های کوچک مانند شهرستان‌های کوچک و روستاها بسیار مهم است که هر کس منطبق با شئون طبقه‌ی اجتماعی و سن و سال و دیگر محدودیت‌های خود رفتار کند و یا لباس بپوشد. در جستجوهایی که درباره‌ی این ضرب‌المثل داشتم دریافتم که امروزه این ضرب‌المثل در نقاط زیادی از کشور از جمله مناطق جنوبی مانند استان فارس و استان بوشهر کاربرد اما در ضرب‌المثل‌های ملل اثری از آن نیافتم. برای کسی که تربتی نباشد شاید بسیار عجیب به نظر برسد که این ضرب‌المثل را چگونه در مورد اشخاص می‌شود به کار بُرد، و به کار بردن این ضرب المثل در مورد کسی که مثلا با سن و سال بالا لباس‌های جلف بپوشد البته توهین‌آمیز به نظر می‌رسد. شاید دلیل این امر تفاوت فرهنگی باشد و برای درک این که چطور این ضرب‌المثل به‌نظر توهین‌آمیز را به کار می‌برند باید گفت که تربتی‌ها مردمی رک‌گو و صریح هستند و در خیلی از موارد کسانی که با این رک‌گویی و صراحت خو نگرفته باشند از معاشرت با این مردم رنجیده‌خاطر می‌شوند. شاید نیش‌دار بودن و گزنده بودن برای این نوع ضرب‌المثل‌ها صفت مناسب‌تری باشد تا توهین‌آمیز. پس اگر در تربت شخص میان‌سال یا کهن‌سالی لباسی بپوشد که جلف به نظر برسد ممکن است بگویند: «خرِ پیر و اُوسارِ رنگی؟»
***
دانلود گزارش جلسه 1076 به تاریخ 13930915 فایل PDF / لینک مطالب
به نام آفریننده‌ی زیبایی‌ها
درود دوستان عزیز. باز شنبه‌ای دیگر و باز گزارش شنبه‌شب‌هایی دیگر. باز طبق معمول گزارش شعرهای خوانده شده در جلسه و مطالبی دیگر پیرامون شعر تربت را در گزارش هفتگی وبلاگ آورده‌ام. از دوستان شاعر همشهری خواهش می‌کنم برای این که بتوانیم جلسه را راس ساعت 20:30 به پایان ببریم و به موقع به جلسه‌ی مثنوی خوانی برسیم طوری برنامه‌ریزی کنند که بتوانیم راس ساعت 19:00 جلسه را شروع کنیم. در ادامه با هم گزارش این هفته را می‌خوانیم. در ضمن مقاله‌ی استاد موسوی با عنوان تاثیر شاهنامه از متون تعلیمی زرتشت این هفته به صورت کامل در وبلاگ قرار گرفت و دوستان می‌توانند هر پنج قسمت این مقاله را بخوانند.
در این شماره خواهید خواند:
1- بازخوانی ادبیات کلاسیک؛ شاهنامه‌ی فردوسی؛ بر اساس نسخه‌ی ژول مُل؛ قسمت سیزدهم؛ بیت 1201 تا 1300
2- کنفرانس ادبی؛ تاثیرپذیری شاهنامه از متون تعلیمی زرتشت؛ سید علی موسوی؛ قسمت پنجم (آخرین قسمت)
3- شعرخوانی؛ استاد نجف زاده، محمد جهانشیری، علیرضا شریعتی، اکبر میرزابیگی، غلامرضا اعتقادی، سید کاظم بهشتی، محمد امیری، علی اکبر عباسی، بهمن صباغ زاده.
4- گزیده‌ی شعر تربت؛ غزل؛ شادروان مرضیه‌ی یار؛ کسی که گریه امانش بُرید من بودم
5- شعر محلی تربت؛ قطعه؛ سبوی کهنه؛ محمد قهرمان
6- ضرب المثل تربتی؛ خر پیر و افسار رنگین
7- شعر طنز؛ شوخی با شعرا؛ خالو راشد؛ گردآورنده علی اکبر عباسی
8- فراخوان‌ها؛ انجمن شنبه‌شب‌ها، جلسه‌ی مثنوی خوانی، جلسه‌ی تفسیر قرآن، جلسه‌ی شعر استاد رشید، انجمن شعر باران، انجمن داستان نویسی، نشست انجمن‌های فرهنگی هنری شهرستان تربت حیدریه (نافه)، کتاب‌سرای بهارک، کارگاه تخصصی شعر جوان بیرجند، اوسنه‌های محلی ولایت زاوه، وبلاگ سیاه مشق (مطالبی پیرامون شعر ولایت زاوه: شامل رشتخوار، مه‌ولات، دولت آباد و تربت حیدریه)
جلسه، ساعت 18:53 بعدازظهر آغاز شد.