خبرهای فارسی

جغرافیای ایران‏

فلات ایران که محدوده‏ی طبیعی و پهنه‏ی بزرگ رویدادهای تاریخ اقتصادی - اجتماعی ایران و مرکز فعالیت قوم ایرانی بوده است، از شرق و غرب بین دره‏ی سند و سرزمین «میان رودان» (بین النهرین) و از طرف شمال، بین ترکمنستان و دریای خزر و ماورای قفقاز و آمو دریا (رود جیحون)، از طرف جنوب، به خلیج فارس و دریای عمان منتهی می‏گردد که مجموعا حدود 000/600/2 کیلومتر مربع مساحت آن می‏باشد که قریب 63% یا 000/648/1 کیلومتر مربع آن، مساحت ایران کنونی است.
سرزمین کنونی ایران از نظر شرایط مختلف جغرافیایی، یعنی پستی و بلندی زمین، آب و هوا و اقلیم، میزان رطوبت، نوع گیاهان و جانداران، استعداد خاک و منابع زیر زمینی دارای وضع بسیار متفاوت می‏باشد.
در ایران، از نظر پستی و بلندی سه رشته کوهستان وجود دارد: در شمال، رشته جبال البرز که از دنباله‏ی کوه‏های قفقاز و ارمنستان منشعب می‏شود و تا ساحل جنوبی دریای خزر و سپس شمال خراسان امتداد می‏یابد. بلندترین ارتفاع جبال البرز، قله‏ی آتشفشان دماوند با (654/5) متر ارتفاع می‏باشد و به وسیله‏ی کوه بابا که در شمال افغانستان واقع و بلندترین قله‏ی آن (964/4 متر است که همه‏ی فصول سال از برف پوشیده می‏باشد) به کوه‏های هندوکش و در ادامه به هیمالیا می‏پیوندد.
از شمال غرب ایران رشته کوه‏های زاگرس شروع و پس از عبور از غرب و جنوب، در امتداد خلیج فارس، به دریای عمان می‏رسد و به موازات ساحل اقیانوس هند تقریبا تا مصب رود سند امتداد می‏یابد. این رشته کوه‏ها در ایران هزار کیلومتر طول و تا دویست متر عرض دارد.
گذشته از این دو ناحیه کوهستانی، نواحی کوه‏های مرکزی و کوه‏های مرزی را در مشرق باید ذکر کرد که اغلب کوه‏های این نواحی، به عکس ارتفاعات شمال و غرب، بایر و برهنه بوده و کمتر گیاه دایمی در آن‏ها مشاهده می‏شود.
این رشته کوه‏ها که در دو جانب فلات ایران کشیده شده‏اند، متعلق به دوران سوم زمین‏شناسی می‏باشند که دارای ذخایر بسیار گرانبها هستند که حتی در جهان باستان نیز ارتش آن شناخته شده بوده است. به طوری که محققین در مورد سیر تکوینی این ناهمواری‏ها اظهار نظر می‏نماید، یک دوم مساحت ایران را کوهستان تشکیل می‏دهد که با پیدایش کوه‏های جنوب اروپا و آسیا همزمان بوده است. دو عامل در شکل‏گیری این کوه‏ها موثر بوده‏اند: یکی عامل معرفت الارضی قاره‏ی اروپا و آسیا و دیگری، امواج آتشفشانی‏ها.
وضع استقرار زمین ایران، یعنی سراشیبی زمین با شیبی ملایم از جنوب به طرف شمال قرار گرفته است. در حالی که بلندی زمین در کرمان از سطح دریا 659/1 متر، شیراز 530/1، تهران 160/1، مشهد 039/1 و تبریز 340/1 متر است، فرازی اصفهان و یزد 590/1 متر می‏باشد.
مرکز این فلات را بیابانی پهناور در بر گرفته که فرورفتگی آن از نواحی اطراف بیش‏تر است، اما فرازی آن 609 متر بالاتر از سطح دریاست.
فلات ایران را دره هایی تشکیل می‏دهد که تا حد زیادی پر از لایه‏های رسوبی است که به طور یکنواخت بر روی هم قرار گرفته‏اند و در پایین‏ترین لایه، آمیخته‏ای به هم فشرده از ریگ و شن و خاک است و می‏توان از میان آن، بی آن که به لایه‏ی دیگری برخورد، چاه‏ها و دالان‏های زیرزمینی حفر کرده از این رو، ظاهرا فلات ایران پیش از دوران چهارم زمین‏شناسی زیر آب بوده است.
نواحی مرکزی ایران فوق العاده خشک و کویری است که از این میان، کویر مرکزی خشک‏ترین نقطه‏ی کره‏ی ارض می‏باشد و کوه‏های مرتفع اطراف آن مانع رسیدن ابرها به درون فلات می‏شوند.
کویر نمک از نظر ساختمانی، با کویر لوت تفاوت بسیار دارد، چه کویر لوت حفره‏ای است که در اثر شکستگی طبقات زمین احداث شده در حالی که کویر نمک یک چاله‏ی بزرگ زمین‏شناسی می‏باشد.
قسمت اعظم کویر نمک را شن و سنگ ریزه پوشانده است که اغلب دستخوش باد قرار می‏گیرد و توفان‏های شدید، شن‏های آمیخته به نمک را مانند امواج دریا به حرکت درآورده، گاهی تپه‏های طولانی تا ارتفاع چهل متر از خود به جای می‏گذارد.
این تپه‏های شنی که در اثر وزش باد تغییر مکان می‏دهند به تپه‏های ریگ روان معروف است و برای کاروان‏ها و آبادی‏های اطراف کویر خطرناک می‏باشد.
مقدار بارندگی در این نواحی حدود 100 میلیمتر و اختلاف درجه حرارت در شبانه روز در طول سال، خیلی زیاد - بین صفر تا هفتاد درجه - می‏باشد.
به نظر می‏رسد عواملی که در کیفیت آب و هوای ایران موثر می‏باشد، می‏توان به دو دسته تقسیم نمود: دسته اصلی و دسته فرعی.
دسته اصلی مانند: عرض جغرافیایی، حرارت، جریان‏های هوایی، رطوبت و باران دسته فرعی مانند: دریاها، پوشش گیاهی و از این قبیل.

نویسنده<مهدی مالکی مقدم>

+ نوشته شده در 89/08/26ساعت 20:47 توسط | نظر بدهید