کشور ایران به دلیل برخورداری از موقعیت جغرافیایی ویژه خود همواره مورد توجه و تجاوز کشورهای مختلفی نظیر روسیه، انگلستان و عثمانی بوده است. این سه کشور از زمان حکومت قاجاریه در سال 1193هـ. ق. جهت پیشبرد مقاصد خود با هم به رقابت میپرداختند و در زمان حکومت پهلوی نیز پس از وقوع جنگ جهانی دوم علی رغم اعلام بیطرفی ایران در سوم شهریور 1320 نیروهای متفقین به اشغال ایران پرداختند. اسناد موجود هم دلالت دارد بر نحوه اشغال خاک ایران توسط دولتهای انگلیس و روسیه با هدف دستیابی به خاک هندوستان و تحت نفوذ قرار دادن آن کشور از طریق عبور از مرز ایران و تصرف نقاطی از خاک ایران در نواحی مرزی مانند مرو، هرات، سیستان و بلوچستان و تقسیم خاک ایران به دو منطقه سیاسی و نفوذی شمالی و جنوبی. همچنین گزارشهایی از چگونگی اشغال ایران توسط نیروهای متفقین وجود دارد که سبب بروز خساراتی فراوان از جمله قحطی، گرانی، ناامنی و خرابی عمارات و کارخانهها بر این کشور گردید.
گفت وگوی مظفر شاهدی با دکتر باقر عاقلی درباره: اشغال ایران در جنگ جهانی دوم
□قبل از اشغال ایران در جنگ جهانی دوم رضاشاه چه رویکردی نسبت به جنگ و طرفین متخاصم داشت؟
□ درباره تصمیم شورای عالی جنگ مبنی بر مرخص کردن سربازان که به نوعی اعلام آتش بس و تسلیم در برابر متفقین بود، توضیحاتی بفرمایید.
□ چرا در طول دوران جنگ جهانی دوم ایران پل پیروزی لقب گرفت؟
□ جنابعالی نقش محمدعلی فروغی را در خلع رضا شاه از سلطنت تا چه اندازه مهم میدانید؟
□ تبعات سوء ناشی از اشغال کشور توسط متفقین برای مردم ایران چه بود؟
□ لطفاً درباره دلایل و عواملی که موجبات اشغال ایران توسط متفقین در جنگ جهانی دوم را فراهم آوردند، دیدگاههای خود را بیان بفرمایید.
□ متفقین برای فراهم آوردن مقدمات حمله به ایران به چه دستاویزهایی متوسل شدند؟
□ دو کشور روسیه شوروی و انگلستان برای حمله به ایران چه مقدار استعداد نظامی و تسلحیاتی فراهم آورده بودند؟
□ به نظر حضرتعالی چرا ارتش رضا شاه که آن همه برای تأسیس و تجهیز آن هزینه شده بود، به سرعت از هم فروپاشید؟
□ جریان سریع و زود هنگام شکست و نابودی نیروی دریایی رضاشاه در مقابله با تهاجم نیروهای انگلیسی در جنوب کشور را مختصراً تشریح بفرمایید.
□ تبعات حمله ددمنشانه و سنگین نیروهای متفقین به ایران چه بود.
□ نقش قاطع و تعیین کننده دو کشور شوروی و انگلستان در برکناری رضاشاه از سلطنت و تبعید او از کشور چگونه بود.
□ واکنش حکیمی نخست وزیر وقت به خودداری شوروی از خروج نیروهایش از ایران چه بود؟ و چرا احمد قوام نخست وزیر بعدی ترجیح داد در برابر شوروی سیاست دیگری را در پیش بگیرد؟
□ بر اساس توافقات قبلی، نیروهای متفقین میباید حداکثر پس از 6 ماه از پایان جنگ خاک ایران را ترک میکردند، اما شوروی حاضر به خروج از کشور نبود، در این میان نقش قوامالسلطنه در حل بحران پیشامد کرده فوق چه اندازه بود؟
□ در طول دوران جنگ جهانی دوم و اشغال ایران توسط متفیقن مشکلات و معضلات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی عدیدهای دامنگیر مردم ایران شد. به نظر حضرتعالی در واپسین سال تداوم جنگ و حضور اشغالگران در ایران چه مسائل و مشکلاتی متوجه مردم و دولت ایران شده بود؟