امربه معروف ونهی ازمنکر

دین را هرگونه تعریف کنیم، ناگزیریم این نکته را بپذیریم که هر دینى از پیروان خود مى‏خواهد به هنجارهایى تن در دهند و از ناهنجارى‏هایى تن زنند. این هنجارها در قالب احکام و ناهنجارى‏ها در قالب ممنوعات قرار مى‏گیرند. حال تعداد آنها فرقى نمى‏کند، چه احکام عشره حضرت موسى‏علیه السلام باشد و چه دو فرمان حضرت عیسى‏علیه السلام. از این منظر دین عبارت است از پاره‏اى بایدها و نبایدها که مؤمنان باید در چارچوب آن حرکت کنند و بکوشند بایدها را انجام دهند و از نبایدها بپرهیزند. امر به معروف و نهى از منکر نیز عبارت است از درخواست تحقق آن بایدها و کوشش براى پیشگیرى از نبایدها. از این منظر مى‏توان هدف دین را تحقق آن بایدها و محو آن نبایدها دانست. این بایدها در قالب معروف‏ها و آن نبایدها در هیئت منکرها معرفى مى‏شوند.

این نکته هنگامى حساس‏تر مى‏شود که بپذیریم دین جنبه اجتماعى نیز دارد و در پى تشکیل یک نظام اجتماعى و تنظیم روابط میان افراد آن است. گرچه حضور افراد در کنار یکدیگر و تعامل آنها موجب تسهیل زندگى اجتماعى مى‏شود، در همان حال نفس تجمع و اجتماع، پدیدآورنده رقابت، تنازع و برخورد و کشاکش است. این‏جا است که لزوم قانون و نهادى که مانع تجاوز افراد به یکدیگر شود، آشکار مى‏گردد. این قانون باید به شکلى نهادینه شود، یا به صورت مکتوب و یا با تعمیق آن در عرف جامعه و تبدیل آن به هنجارهاى اخلاقى و دینى. در هر صورت حفظ جامعه در گرو وجود قانون و مجموعه قواعدى است که بایدها و نبایدها را تعریف کند و براى آن ضامن اجرایى نیز معین سازد. همه اینها در نظام اسلامى به عنوان نهاد امر به معروف و نهى از منکر حضور دارد و آن‏جا که نیاز به ضمانت اجرایى است، تشکیلات حسبه با وظایف خاص آن شکل مى‏گیرد و متکفل تنظیم بازار، نرخ‏گذارى، پیشگیرى از گران‏فروشى و ... مى‏گردد. بدین‏ترتیب تصور دینى بدون «باید و نباید» ممکن نیست و هر دینى حداقلى از بایدها و نبایدها را با خود دارد. امام‏ علیه السلام با چنین نگاهى به ماهیت وکارکرد دین، مى‏فرماید: غایة الدین، الامر بالمعروف والنهى عن المنکر واقامة الحدود؛ «غایت دین، امر به معروف، نهى از منکر و اجراى حدود است.» این رویکرد نیز گواه آن است که امام‏علیه السلام به این فریضه، چونان فریضه‏اى در کنار دیگر فرایض نمى‏نگرد، بلکه آن را اساس، ریشه، بنیاد همه فرایض و برترین فریضه مى‏شناسد، و مهم‏ترین کارکرد دین را چیزى جز همین امر و نهى نمى‏داند.